انواع پژوهش از منظر هدف و ماهیت

 

 تحقیقات علمی بر اساس هدف

 تحقیق  بنیادی:

در جستجوی کشف حقایق و شناخت پدیده هاست و مرزهای دانش عمومی بشر را توسعه می دهند که به دو دسته تقسیم  می شود.

الف) تحقیقات بنیادی تجربی: گردآوری  دادها و اطلاعات اولیه با استفاده از آزمایش، مشاهده و …

ب)تحقیقات بنیادی نظری: داده های اولیه به روش کتابخانه ای گردآوری می شوند.

تحقیق کاربردی:

این تحقیقات با استفاده از زمینه  فراهم شده از طریق تحقیقات بنیادی برای رفع نیازمندیهای بشرو بهبود و بهینه سازی ابزارها روش ها درجهت توسعه رفاه و آسایش و ارتقا سطح زندگی  انسان مورد استفاده قرار می گیرد. به عنوان مثال این که چگونه می توان مشکل کنکور  و یا بیکاری و یا ترافیک تهران را حل کرد تحقیق کاربردی می باشد.

پاره ای از مشخصات تحقیقات بنیادی

• وقت گیر بوده برای کشف مجهول نیاز به زمان طولانی دارد.
• هزینه بر است و احتیاج به منابع مالی زیادی دارد.
• معمولا به وسیله مراکز علمی و دانشگاهی انجام می شود ، زیرا ماموریت اصلی آن ها توسعه قلمرو معرفتی بشر است.

از مشخصات تحقیقات کاربردی می توان به موارد زیر اشاره کرد.

• از نظر زمانی زودتر از تحقیقات بنیادی انجام می گیرند.
• درآمد زا هستند و به همین دلیل طرفداران بیشتری دارند.
• عمدتا سازمان های دولتی و خصوصی و کارخانه ها ولی گاه دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی نیز این تحقیقات را انجام می دهند.

تحقیقات علمی بر اساس ماهیت و روش

الف ) تحقیقات تاریخی

ب  ) تحقیقات توصیفی

ج  ) همبستگی

د  )   تجربی و علیّ

الف: تحقیقات تاریخی

با استفاده از اسناد و مدارک معتبر انجام می شودتا بتوان از این طریق ویژگیهای عمومی و مشترک پدیده ها و حوادث تاریخی و دلایل آنها را تبیین کرد مثلا تحقیق تاریخی می تواند به بررسی اوضاع و احوال دولت ها و نحوه عمل آن ها و نوع روابطشان با مردم پرداخته ، عوامل سقوط آنها را تشخیص داده و بر اساس آن نظریه ارائه دهد.

ب: تحقیقات توصیفی

محقق به دنبال چگونه بودن موضوع است و می خواهد بداند پدیده ،متغیر، شی یا مطلب چگونه است.

تحقیقات توصیفی هم جنبه کاربردی دارد و هم جنبه مبنایی. در بعد کاربردی از نتایج در تصمیم گیری و برنامه ریزی استفاده می شود.ودر بعد بنیادی یا مبنایی به کشف حقایق و واقعیت های جهان خلقت می پردازد.

به طور کلی تحقیقات توصیفی به سه یا چهار گروه تقسیم میشود :

تحقیقات زمینه یاب، تحقیق  موردی، تحقیق تحلیل محتوا ، قوم نگاری از انواع این   تحقیق است .

تحقیق زمینه یاب ( پیمایشی[1]) :

• این تحقیق به مطالعه ویژگیها و صفات افراد می پردازد و وضعیت فعلی جامعه آماری را در قالب چند صفت یا متغیر مورد بررسی قرار می دهد.( مثل: سن ، جنس ، وزن ، و درآمد نظر خواهی در مورد یک نامزد انتخاباتی ، سرشماری نفوس و مسکن)
• به عبارت دیگر تحقیق زمینه یاب عبارتست از مشاهده پدیده ها به منظور معنا دادن به جنبه های مختلف اطلاعات جمع آوری شده ، که از دو مرحله تشکیل شده است.
• 1- مشاهده دقیق و نزدیک پارامترهای مورد پژوهش در جامعه
• 2- جمع آوری اطلاعات و معنا دادن به آنچه که مورد مشاهده قرار گرفته است.
• تحقیق زمینه یابی یک فرآیند پژوهشی است که به منظور جمع آوری اطلاعات در باره این موضوعات که مردم چه می دانند،چه فکر می کنند یا چه کاری انجام می دهند. منظور از چه می دانند. این است که مردم چه اطلاعاتی را در یک هدف یا یک موضوع درونی پدید آورده اند. و منظور از فکر کردن این است که عقاید ، نگرش ها ارزش ها و باورهای مردم چه هستند.

 

تحقیق موردی :

این تحقیق عبارتست از مطالعه یک مورد یا یک واحد و کاوش عمیق در مورد آن.در اینگونه از تحقیق محقق فرضیه های خود را میسازد و به گردآوری اطلاعات درباره آن می پردازد . ( تحقیق در مورد ویژگی ها و رفتار یک دانش آموز ناسازگار یا تیزهوش)تحقیق در مورد یک خانواده موفق( از تمامی رو شهای کار تحقیقی استفاده می شود).

تحلیل محتوا

• این تحقیق به منظور توصیف عینی و کیفی محتوای مفاهیم به صورت نظامدار انجام می شود.محقق در این تحقیق به دنبال تجزیه و تحلیل و توصیف مطالب است.( مثل تحلیل کتاب ها، مقالات، عکس های هوایی)..
• تحلیل محتوی یک روش پژوهشی است که به صورت منظم وعینی برای توصیف مقداری محتوای آشکار ارتباطات به کاربرده می شود. در این روش ، پیام ها یا اطلاعات به صورت منظم کد گذاری و به نحوی طبقه بندی می شوند که پژوهشگر بتواند آن ها را به صورت کمی تجزیه و تحلیل کند.

تحقیقات همبستگی :

این تحقیقات برای کسب اطلاع از وجود رابطه بین متغیرها انجام میپذیرد،ولی درآنها الزاما کشف رابطه علت و معلول مورد نظرنیست.در تحقیق همبستگی بر کشف وجود رابطه بین دو گروه از اطلاعات تاکید میشود.

اساسا همبستگی به دو شکل وجود دارد:مثبت و منفی .

همبستگی مثبت آن است که جهت تغییرات یک متغیر با جهت تغییر در متغیر دیگر همسو باشد. مثل رابطه بین شیب رودخانه و شدت جریان آب یا قدرت خرید مردم و حجم تقاضا

همبستگی منفی آن است که جهت تغییرات یک متغیر با جهت تغییر در متغیر دیگر همسو نباشد.افزایش یکی با کاهش دیگری همراه باشدۀمانند رابطه بین تورم قیمت ها و قدرت خرید مردم.

در تحقیقات همبستگی پس از تشخیص وجود همبستگی و تعیین جهت آن اقدام به محاسبه مقدار و ضریب همبستگی می شود. دامنه و طیف ضریب همبستگی 1+ تا  1- نوسان دارد.

برای اندازه گیری ضریب همبستگی بین متغیرها از روشهای مختلفی مثل روش پیرسون ،اسپیرمن،کندال و…استفاده میگردد.

تحقیقات علیّ

در اینگونه تحقیقات کشف علتها یا عوامل بروز یک رویداد یا حادثه یا پدیده مورد نظر است . محقق در متغیرها دخل و تصرفی نداشته ،اساسا حضور ندارد بلکه تحقیق علیّ را انجام میدهد تا این متغیرها و عواملی را که باعث بروز واقعه شده است را شناسایی کند .

این نوع تحقیق دارای مشکلات و معایبی است . از آن جمله :

-یکی از مشکلات تهیه مدارک و اسناد و مبانی استدلال و کشف مساله.

-نمیتوان نسبت به نتایج تحقیق یقین قطعی داشت.

-تشخیص معتبر بودن یا نبودن نتایج تحقیق نیز کار مشکلی است.

سه دسته کلی متغیرهای که محقق باید برای این تحقیق شناسایی کند عبارتست از:

الف)متغیرهای اصلی که نقش موثر و مثبت در بروز پدیده داشته اند.

ب  )متغیرهایی که نقش بازدارنده و منفی در بروز پدیده داشته اند.

ج  ) متغیرهای زمینه ساز که هموار کننده راه برای اثر گذاری متغیرهای اصلی بوده،از خاصیت تسهیل کنندگی برخوردار بوده اند .

تحقیقات تجربی(آزمایشی)

تحقیقات تجربی بر شناخت رابطه علت و معلولی بین متغیرها تاکید دارد و سخن از مطالعه رابطه یک سویه و تاثیر مستقل (علت) بر متغیر تابع (معلول) است و در پایان محقق به طور قاطع نظر میدهد که چنین رابطه ای وجود دارد یا ندارد.

شرایط ضروری یک تحقیق تجربی

یک تحقیق تجربی برای بالا بردن اعتبار خود باید ویژگیهای زیر را داشته باشد:

الف)کنترل:ویژگی اصلی یک تحقیق آزمایشی کنترل است.

آزمایش باید به نحوی برنامه ریزی و سازماندهی شود که مانع حضور متغیرهای مزاحم و اخلالگر شود.زیرا این متغیرها نتایج آزمایش را خدشه دار می کنند .

ب)انتخاب تصادفی

ج)تکرار آزمایش

د) قابلیت تعمیم :نتایج تحقیق تجربی باید قابل تعمیم باشد

کاتی که محقق باید در خصوص قابلیت تعمیم رعایت کند:

از اصل کنترل غفلت نکند.

-در انتخاب افراد نمونه به روش تصادفی اقدام بکند.

-تاثیر اشتباهات آماری را در انتخاب نمونه و طبقه بندی و تجزیه و تحلیل داده ها به حداقل برساند.

-محیط آزمایش را به صورت طبیعی و عادی نگه دارد.

-در انجام دادن فعالیتهای تحقیقاتی و مراحل کار و نتیجه گیری تعجیل نکند.

-آزمایشها را در موقعیتها و شرایط مشابه تکرار نموده .

-از اعتبار درونی آزمایش و نیز اعتبار بیرونی آن مطمئن شود.

اعتبار تحقیق آزمایشی :بررسی اعتبار تحقیق آزمایشی باید در دو زمینه زیر انجام شود :

-اعتبار درونی :یعنی اینکه آیا متغیر مستقل در متغیر تابع اثر میگذارد؟یا متغیرهای مزاحم در آن دخالت داشته اند.

-اعتبار بیرونی:یعنی اینکه یافته های تحقیق قابل اطمینان بوده و امکان تعمیم آن در موقعیتهای مشابه وجود داشته باشد.

روشها و طرح های اجرای تحقیق تجربی

آزمایش با استفاده از یک گروه آزمودنی

-آزمایش با استفاده از دو گروه (شاهد و آزمایش )

-آزمایش با استفاده از چند گروه

-آزمایش با استفاده از روش تکرار آزمون