فرایند انجام تحقیق علمی
فرایند انجام تحقیق علمی:
اصل اساسی در روش تحقیق رعایت ترتیب و نظم فرایندهای کلی و خرده فرایندهای هر مرحله است که عبارت است از:
1- انتخاب موضوع و عنوان تحقیق:
انتخاب موضوع تحقیق، اولین مرحله در تدوین و اجرای یک طرح پژوهشی است. عنوان عبارتی است که نظر محقق را به صورت خبری، بیان می دارد. در این شرح، مسأله و فرضیه، با توجه به زمینه علمی آنها، در قالب واژه هایی کلی بیان می‌گردد. معمولاً محققان در این مرحله که نخستین گام انجام پژوهش نیز می باشد، دچار مشکل می‌شوند و بعضا این مرحله منجر به تاخیر انداختن زمان انجام تحقیق می شود. دانشجویان و محققین جهت تعیین موضوع می‌توانند با تاکید بر یکی از موارد زیر این فرآیند را کوتاه و آسان نمایند که آن ها عبارتند از :تحقیق در خصوص جدیدترین بحث رشته مورد بررسی، موضوع مورد علاقه محقق، مهارت و تخصص محقق، اولویت و نیاز جامعه، استفاده از پیشنهادات تحقیقاتی محققین پیشین، بهره گیری از لیست اولویت های تحقیقاتی سازمان ها و …
برای انتخاب عنوان مناسب می بایست به نکات زیر توجه نمایند:
– عنوان تحقیق باید هدف های تحقیق را به روشنی نشان دهد.
– عنوان تحقیق باید به صورت عبارت کوتاه، مختصر و غیرسوالی باشد.
– در صورت لزوم باید جامعه آماری، زمان و مکان انجام تحقیق به صورت دقیق بیان شود.
– بهتر است در ابتدای عنوان تحقیق از واژه هایی مانند: بررسی، مطالعه، تبیین، طراحی، شناسایی و… استفاده شود.
2- مرور متون تحقیق (پیشینه تحقیق):
محقق در بخش تحقیقات مرتبط با مسئله، آنچه را که تاکنون در مورد مسئله مورد نظر، دانسته شده است، ارائه می‌کند. این امر را برای طراحی مسئله ها و یا فرضیه‌های پیشنهادی آماده می‌سازد.
محقق در این بخش نه تنها راه پیشنهادی خود را برای آنکه از دانسته ها به نادانسته ها برسد، مطرح می‌کند، بلکه تسلط خود را بر حیطه بررسی و آگاهی خود از پیشرفت‌های اخیر نمایش می گذارد. این بدان معنا نیست که این بخش باید به صحنه فصل فروشی بدل شود. تنها تحقیقاتی که به وضوح با اهداف بررسی مرتبط هستند، آورده می شوند.
در بخش مرور بر تحقیقات پیشین باید از طریق بحث در مورد یافته ها و کاربرد آنها، نتیجه‌گیری شود. در این بخش، پژوهشگر بینشی را که از مرور تحقیقات پیشین به دست آورده است، به دیگران عرضه می‌کند و به خلاهای موجود در مجموعه دانسته‌های روز، در زمینه مورد بررسی خود اشاره و بنابراین خواننده را مستقیما به مسئله پیشنهادی تحقیق هدایت می‌کند.
3- نگارش بیان مساله:
محقق می‌بایست ابتدا تعریفی روشن و دقیق از مسئله تحقیق ارائه و به دنبال آن توصیفی از پس زمینه مسئله آورده شود. این بخش از طرح پیشنهادی، همچنین باید شرح مختصری از اهمیت بالقوه تحقیق را شامل شود. باید در نظر داشت که اجتناب از تاکید بیش از حد بر اهمیت موضوع قبل از تبیین آن، ضروری است. دو اشتباه متداول که باید از آنها پرهیز نمود عبارتند از الف: آغاز مسئله با طراحی ماهرانه زمینه مسئله، قبل از آنکه خود مسئله به صورت روشن بیان شده باشد، شده باشد. ب: ارائه یک توجیه برای انجام بررسی در حالی که تبیین مسئله در لابه لای بحث مدفون شده باشد و یا تنها به صورت مبهم در انتهای آن مانده باشد.
معمولا زمینه مسئله مورد بررسی، در بخش مربوط به تحقیقات انجام شده پرورانده می شود، اگرچه در پاره‌ای مواقع در بیان مسئله، ذکر مطالعاتی که به صورت مستقیم به مسئله مورد بررسی منتهی شده‌اند نیز مناسب است. چنانچه مسئله از تجربه شخص محقق سرچشمه گرفته باشد، آن را می‌توان در این بخش به صورت خلاصه آورد.
4- ارائه مدل تحقیق:
هر مدل مفهومی حاوی متغیرهای اصلی و فرعی مرتبط با مسئله و روابط میان آنهاست. اگر مدل، با یک نمودار نشان داده شود، معمولا پیکان های یک یا دو طرفه متغیرها را به هم وصل می کنند. مدل مفهومی بعنوان جزئی بسیار مهم از پژوهش است و اهمیت آن به حدی است که می‌توان گفت تا اجرای آخرین مرحله تحقیق، سایر فعالیت‌های مرتبط با تحقیق حول محور آن در گردش می باشد. همانگونه که گفته شد، مدل مفهومی برگرفته از ادبیات موضوعی تحقیق می‌باشد که ممکن است به صورتی یکپارچه و کامل از آن یک نویسنده باشد و یا اینکه ترکیبی از نظریات چند نویسنده بوده و محقق آنها را به صورتی مستند تلفیق نماید. شکل ظاهری یک مدل ممکن است به صورت نمودار، جدول، شکل، فرمول ریاضی و یا هر حالتی دیگر باشد.
5- تنظیم گزاره های تحقیق (اهداف، سوالات یا فرضیه ها):
حال باید مسئله تحقیق که تا اینجا به طور کلی تبیین شده است، مشخص شود. در این قسمت محقق می‌بایست مطابق مدل تحقیق اهداف، سوالات یا فرضیات تحقیق را مشخص نماید.
اهداف نقطه یا نقاطی هستند که محقق در تحقیق خود درصدد دستیابی به آنها است. یعنی جایی که بعد از اجرای تحقیق به آن نقطه خواهد رسید. باید دقیقاً معلوم شود که بعد از اجرای تحقیق به چه نقطه‌ای خواهید رسید. توجه شود که بر مبنای مدل تحقیق هدف اصلی و اهداف فرعی تحقیق تهیه و تنظیم می‌شود و براساس اهداف تحقیق سوال (یا فرضیه) اصلی و فرعی تدوین می‌شوند. باید توجه داشت که هدف اصلی همان عنوان و موضوع مورد بررسی است و اهداف فرعی مطابق مدل تحقیق تهیه و تنظیم می‌شود. به همین ترتیب سوالات یا فرضیات تحقیق تدوین می شوند. لذا تعداد اهداف فرعی و به تبع آن تعداد سوالات یا فرضیات فرعی به تعداد متغیرهای مورد بررسی در مدل و روابط بین آنها بستگی دارد.
در تحقیقات مدیریت و سازمان، یا از »سؤال «استفاده می شود و یا از» فرضیه .«به عبارت دیگر، در تحقیقاتی که به دنبال یافتن چیستی پدیده ای هستیم و یا نظر افراد را در مورد پدیده ای جستجو می‌نماییم، باید به طرح سؤال اقدام کنیم و در مواردی که می‌خواهیم درباره رابطه علت و معلولی و یا همبستگی بین دو یا چند پدیده مشخص تحقیق کنیم، از فرضیه استفاده می نماییم (ظهوری، 1386) یعنی برای موضوعاتی که برای نخستین بار سنجیده می‌شوند و مدل استانداردی برای آنها وجود ندارد، از سؤال استفاده می‌شود، چرا که محقق چارچوب مشخصی برای حدس زدن ندارد. درحالی‌که برای تحقیقاتی که مدل استاندارد داشته باشند و یا اینکه قبلاً محققی دیگر از آن مدل بهره گرفته باشد، می‌توان از فرضیه استفاده نمود.
6- مشخص نمودن ابزار گردآوری داده‌ها:
هدف از اجرای یک پروژه تحقیقاتی، بررسی روابط بین سازه هاست. محقق جهت گردآوری داده‌ها می‌تواند با توجه به موضوع و شرایط خاص تحقیق از یکی از ابزارهای چهارگانه پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و اسناد و مدارک بهره گیرد. به هر حال از آنجائی که معمولا اندازه‌گیری مستقیم سازه‌ها امکان پذیر نیست، باید شاخص‌هایی را انتخاب کنیم و یا بسازیم که آن سازه‌ها را تا آن جائی که ممکن است نزدیک به واقعیت تخمین بزند. چنانچه ابزار از قبل ساخته شده باشد (استاندارد)، طرح پیشنهادی باید شواهدی حاکی از پایایی و روایی آن را برای هدف بررسی، ارائه نماید. چنانچه محقق وسیله را خود بسازد (محقق ساخته)، باید روش تهیه آن را به صورت خلاصه بیاورد.
7- تعیین جامعه و نمونه تحقیق:
اولین قدم برای شناسایی آزمودنی‌های یک بررسی، توصیف جامعه آماری مورد نظر است. اینکه آیا جامعه آماری تحقیق، مدیران و معاونین دانشگاه هستند، یا صاحبان شرکت‌ها و کسب وکارهای کوچک و متوسط، یا مشتریان شرکت، و یا هر گروهی دیگر؟ سپس محقق روش نمونه‌گیری از جامعه آماری را توصیف می‌کند. در صورتی که انتخاب تصادفی امکان پذیر باشد، باید توضیح داد کدام روش از میان روش‌های مختلف انتخاب شده است و چرا؟ و اینکه آیا نمونه مورد بررسی معرف جامعه مورد بررسی است یا خیر. توصیفی دقیق از نمونه تحقیق می‌تواند به خواننده طرح پیشنهادی در تعیین این امر کمک نماید که آیا نتایج بررسی به اندازه مورد نظر قابل تعمیم است یا خیر. محقق همچنین باید در این بخش تعداد انتخابی حجم نمونه را نیز بیان کند که تعداد اعضای نمونه با توجه به تعداد اعضای جامعه مشخص می‌شود که در این راستا فرمول‌های آماری مختلف ویژه تحقیقات کمی و کیفی مانند فرمول کوکران وجود دارد و همچنین می‌توان از جدول استاندارد کرجسی، کوهن و مورگان نیز بهره گرفت.
8- مشخص نمودن روش شناسی تحقیق:
در این بخش محقق نشان می‌دهد که بررسی خود را چگونه انجام خواهد داد تا به سوال‌های تحقیق و یا روابط مفروض پاسخ داده شود. محقق می‌بایست از بین طرح‌های تحقیقاتی مختلف آن را که برای سوال مورد نظر یا فرضیه مورد بررسی مناسب‌تر از همه تشخیص می‌دهد را انتخاب کند. به عبارت دیگر محقق در این بخش توصیف می‌کند که بررسی خود را چگونه انجام می‌دهد تا در صورتی که روابطی وجود داشته باشد، مشاهده شوند. در واقع محقق می‌گوید اگر این فرضیه درست باشد، پس این نتیجه مشاهده خواهد شد. در این بخش از محقق خواسته می‌شود تا روش‌شناسی تحقیق خود را بر مبنای چند معیار معرفی نماید. چرا که از روش‌شناسی تحقیق دسته‌بندی‌های گوناگونی شده شده است که در کتاب حاضر به چندین مورد آن ها اشاره شده است و خلاصه‌ای آن ها جهت تسهیل در درک و یادگیری در قالب جدول ارائه شده است.
