تحلیل مسیر انجام دهیم یا تحلیل رگرسیون؟

قبل از هر چیز باید به سوالات زیر پاسخ داده شود:

• آیا پژوهش شما مبتنی بر مدل‌های نظری طراحی شده است؟
• آیا هدف پژوهش شما تعیین روابط بین متغیرهای مفهومی است؟
• آیا در پرسشنامه شما هر مجموعه سوالات یک مفهوم را اندازه گیری می کند؟
• آیا هدف شما پیش بینی است؟

در مسائلی که ما قصد اندازه گیری متغیرهای مفهومی را داریم می‌بایست از تحلیل مسیر استفاده کرد. راه کارهای مختلف ابداع شده توسط دانشمندان حوزه مدل سازی معادلات ساختاری این یقین را در پژوهشگر بوجود می‌آورد که می‌تواند انواع فرضیه های کاربردی در مطالعات اجتماعی را به مدل درآورده و آن را آزمون کند در حالی که حداقل از یک نقطه ضعف بسیار مهم در روش‌های آماری کلاسیک و معمول (مثل تحلیل رگرسیون) پرهیز نماید. این نقطه ضعف به حساب نیاوردن خطاهای اندازه گیری متغیرهای پنهان به هنگام آزمون فرضیه است. دلیلش این است که به هنگام آزمون فرضیه با استفاده از روش‌های کلاسیک، متغیرهای پنهان(مفهومی) به گونه ای غیر واقعی به عنوان یک متغیر مشاهده شده ای در نظر گرفته می‌شود که از دقت اندازه گیری کامل برخوردار است که در واقعیت این طور نیست. اما به کمک مدل سازی معادلات ساختاری هم می‌توان خطاهای اندازه گیری متغیرهای مشاهده شده (متغیرهای پرسشنامه) و هم خطاهای ساختاری مدل(رابطه بین متغیرهای پنهان) را در مدل در نظر گرفت که در مقایسه با روشهای کلاسیک چون تحلیل رگرسیون به واقعیت نزدیک‌تر است.

قبل از اینکه مدل سازی معادلات ساختاری انجام گیرد پژوهشگر می‌بایست بر اساس چارچوب نظری پژوهش، پیشینه تحقیق و هم چنین دیدگاه های شخصی به تدوین انواع روابط بین متغیرها دست زده و به ارزیابی آنها می‌پردازد.

در تحلیل رگرسیون پژوهشگر به دنبال بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته است و اینکه کدامیک از متغیرهای مستقل در پیش بینی متغیر وابسته تاثیر بیشتری دارد. به عبارت دیگر در تحلیل رگرسیون یک رابطه ریاضی بین متغیرهای مستقل و وابسته تعیین می شود که به کمک آن پژوهش گر می تواند با تغییر در متغیر مستقل، تغییرات متغیر وابسته را پیش بینی کند. فرض مهم این روش، وجود نداشتن خطا در اندازه گیری متغیرهای مستقل و وابسته است.

بنابراین اگر هر کدام از سوالات پرسشنامه شما به تنهایی قادر به سنجش متغیرهای مستقل و وابسته است پیشنهاد می شود از روش تحلیل رگرسیون استفاده شود اما چنانچه هر مجموعه از سوالات یک مفهوم را اندازه گیری می کنند و شما به کمک مدل نظری پژوهش می خواهید رابطه بین متغیرهای مفهومی را مورد بررسی قرار دهید؛ بهتر است از تحلیل مسیر استفاده کنید. گرچه در این شرایط نیز می توان از تحلیل رگرسیون استفاده کرد اما با توجه به دلایل مطرح شده، تحلیل مسیر نتایج واقعی تر را نشان می دهد.