انواع متغیرهای آماری

متغیر اسمی

از متغیر اسمی در ساده‌ترین سطح اندازه‌گیریها، (یعنی زمانی که داده‌ها براحتی در دسته‌های مختلف قرار گیرند) استفاده می‌شود. برای مثال دو متغیر "جنس" و "سابقه ابتلا به بیماری های سیستمیک" اسمی هستند.

متغیرهای اسمی که، پاسخ به آنها یا «بلی» است یا «خیر» را متغیرهای دو حالتی یا dichotomous می‌نامند.

بسیاری از دسته‌بندیها در پژوهشهای پزشکی با مقیاس اسمی ارزیابی می ‌شوند. پیامدهای درمان طبی یا روش جراحی اغلب به صورت انجام دادن یا انجام ندادن، مطرح می‌شود. به همین ترتیب، عاملهای خطر یا عاملهای تماس احتمالی، نیز از این نوع متغیرها می باشند. بدیهی است که در مطالعات، حالت مختلف یک متغیر می‌تواند بیشتر از دو حالت باشد. برای مثال، متغیر نوع کم خونی به سه دسته تقسیم می‌شود:

کم خونی میکروسیتیک، کم خونی ماکروسیتیک یا مگالوبلاستیک و کم خونی نرموسیتیک ( پس یک متغیر اسمی سه حالتی می باشد.)

ساده‌ترین راه برای مشخص کردن این که مشاهدات از نوع اسمی می‌باشد یا خیر، این است که سؤال شود آیا مشاهدات در گروههای مختلف تقسیم شده‌اند یا خیر؟

داده‌های در بردارندة متغیر اسمی را مشاهدات کیفی  یا متغیرهای کیفی گویند؛ زیرا چنین مشاهداتی، کیفیت شخص یا شی یا مشاهدات دسته‌بندی شده را در گروههای مختلف توصیف می‌کند. معمولاً داده‌های اسمی یا کیفی، به صورت درصد یا نسبت گزارش می‌‌گردند. برای مثال اگر ا ز300 فرد مورد مطالعه، 45 نفر زن باشند، می توان اذعان داشت که 15 درصد از افراد مورد مطالعه زن هستند.

 

 متغیر ترتیبی (رتبه‌ای)

اگر بین دسته‌ها ترتیب ذاتی وجود داشته باشد، برای اندازه‌گیری این مشاهدات از مقیاس ترتیبی استفاده می‌شود. یعنی متغیر یا مشاهده از نوع رتبه‌ای است. بنابراین در متغیر ترتیبی، دسته‌بندی با مراعات تقدم و تأخر صورت می‌گیرد. میزان تحصیلات ( بیسواد، زیر دیپلم، دیپلم و بالاتر از دیپلم) یک متغیر رتبه ای است. همچنین تومورها بر حسب درجة توسعة آنها مرحله‌بندی می‌شوند. دسته‌بندی بین‌المللی برای مشخص کردن مرحلة «سرطان گردن رحم»، شامل یک متغیر ترتیبی پنج گروهی از O تاIV می‌باشد. در مرحله O سرطان از نوع این سایتو(in situ) می‌باشد. در مرحله IV سرطان به حفره لگنی پیشرفت کرده یا مخاط مثانه و رکتوم را فرا می‌گیرد. در این مقیاس همان‌طوری که ملاحظه می‌شود، مرحله IV بدترین مرحله نسبت به مرحلهO از نظر پیش‌ آگهی می‌باشد.

یکی از ویژگیهای مقیاسهای ترتیبی این است که با وجود ترتیب بین دسته‌ها، دامنه دسته‌های مختلف یکسان نیست. برای آشنایی بیشتر به بررسی نمرات آپگار که مربوط به ارزیابی تکامل نوزادان در موقع تولد می‌باشد، می‌پردازیم. در این شیوه ارزیابی، تعداد یازده دسته از صفر تا 10 وجود دارد. نمرات پایین مربوط به نوزادانی است که از نظر عملکرد قلبی ریوی و عصبی وضعیت خوبی ندارند. دسته‌های بالاتر نشانه سلامت سیستم قلبی ریوی و عصبی می‌باشد. تفاوت بین دسته 8 و10 از نظر مقدار با تفاوت بین دو گروه صفر و 2 یکسان نمی‌باشد.

لازم به تذکر است برای گزارش متغیر ترتیبی مانند مقیاس اسمی اکثراً از درصد و نسبت استفاده می‌شود. برای مثال، در داده‌های سرطان کولورکتال، %27 از بیماران دارای تومور در مرحله یک یا دو بودند. در بعضی از مواقع نتایج یک متغیر رتبه ای به صورت میانه ارائه می‌گردند. نوع جدول و نمودارهایی که برای ارائه داده‌های اسمی و داده‌های ترتیبی به کار می‌رود، یکسانند.

 

 متغیر عددی

مشاهداتی را که تفاوت بین اعداد دارای معنا و مفهومی است، متغیر عددی یا مشاهدات کمی گویند، زیرا کمیّت یک شی را اندازه‌گیری می‌نمایند. دو نوع متغیر عددی شامل متغیر عددی پیوسته و متغیر عددی گسسته یا ناپیوسته وجود دارند؛ در مقیاس عددی پیوسته، مقادیر عددی کمیّت مورد اندازه‌گیری به صورت پیوسته (مانند سن، قد، وزن و....) می‌باشند، در حالی که در مقیاس عددی گسسته، مقادیر عددی کمیّت به صورت ارقام یعنی عدد صحیح می‌باشند‌0 مانند تعداد شکستگیهای استخوان، تعداد انگشتان دست). 

نکتة مهم این است که در مقیاس عددی با هر اندازه‌ دقّت، اندازه‌گیری ممکن است، در حالی که با مقیاسهای دیگر چنین امکانی وجود ندارد. برای مثال،  سن بیماران در هنگام جراحی برای سرطان کولورکتال مورد بررسی قرار می‌‌گیرد. در این نوع بررسی، سن بیمار، متغیر عددی پیوسته است که می‌تواند بین سن صفر تا سن پیرترین بیمار باشد و بدین ترتیب می‌توان سن بیمار را تا آن جا که ضروری است بسیار دقیق (مثلاً بر حسب روز) یادداشت نمود. در ثبت داده‌های مربوط به تومور در مطالعات بزرگسالان، دقت در سن بیماران تا نزدیکترین سال کافی است. برای نوجوانان ثبت داده‌ها مربوط به تومور تا نزدیکترین ماه مناسبتر می‌باشد. در حالی که برای نوزادان دقت در اندازه‌گیری سن تا نزدیکترین ساعت و در بعضی اوقات تا نزدیکترین دقیقه مناسب به نظر می‌رسد و بنابراین دقت در اندازه‌گیری بستگی به هدف و طرح مطالعاتی دارد. مثالهای دیگری از داده‌های پیوسته شامل قد، وزن، طول زمان جراحی، دامنه تحرک مفاصل و بسیاری از مقادیر آزمایشگاهی مانند مقدار گلوکز، سدیم، پتاسیم یا اسید اوریک سرم می‌باشند.

در صورتی که مشاهدات تنها مقدار رقمی یا عدد صحیح را به خود نسبت دهند، مقیاس اندازه‌گیری را گسسته گویند. مثلاً تعداد اشیاء از قبیل تعداد حاملگیها، تعداد جراحیهای گذشته، تعداد شکستگیها، تعداد حملات گذران ایسکمیک مغزی(TIA) قبل از یک سکته.