پایایی ابزار اندازه گیری (Reliability)

پایایی ابزار اندازه گیری (Reliability) یا قابلیت اعتماد با این امر سروکار دارد که ابزار اندازه‌گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می‌دهد. به این معنی که اگر ابزار اندازه‌گیری را در یک فاصله زمانی کوتاه چندین بار به یک گروه واحد از افراد بدهیم، در نتایج به دست آمده اختلاف چندانی مشاهده نکنیم. برای اندازه‌گیری پایایی شاخصی به نام ضریب پایایی استفاده می‌کنیم. دامنه ضریب پایایی از صفر (عدم پایایی) تا ۱+ (کامل کامل) است. ضریب پایایی صفر معرف عدم پایایی و ضریب پایایی یک معرف پایایی کامل است. پایایی کامل به ندرت دیده می‌شود و در صورت مشاهده باید به دیده تردید به آن نگریست.

پایایی دو جنبه دارد. جنبه اول پایایی، تکرارپذیری ابزار اندازه گیری است.  بدین معنی که اگر اگر مطالعه ای در همان گروه نمونه برای بار دوم انجام شود، به همان نتایج قبلی دست یابد. جنبه دیگر پایایی، همسانی یا سازگاری میان سؤالات پرسشنامه یا ابزار اندازه گیری است. به عنوان مثال اگر همه سؤالات پرسشنامه شما رضایت شغلی را می‌سنجد، انتظار می‌رود که همه پاسخ‌ها تقریباً سازگار و نامتناقض باشند.

بر این اساس، برای محاسبه ضریب پایایی ابزار اندازه‌گیری، روشهای مختلفی به کار برده می‌شود که عبارتند از:

الف) آزمون – آزمون مجدد یا روش بازآزمایی (test – retest):

در این روش آزمون را در نمونه واحدی از آزمودنی‌ها در دو زمان متفاوت تحت شرایط یکسان اجرا می‌کنیم. سپس ضریب همبستگی بین نمرات بدست آمده از دو آزمون محاسبه می‌شود که به آن ضریب ثبات یا پایایی آزمون گفته می‌شود. روش بازآزمایی برای اندازه گیری خصایصی مانند هوش مناسب است که در طول زمان تغییر نمی‌کنند. البته به یاد داشته باشید که نتایج دو آزمون عینا مثل هم نمی‌شوند. زیرا می‌توانند تحت تاثیر تمرین (تجربه) و حافظه آزمودنیها و یا افت انگیزه، رغبت، عوامل محیطی و … قرار بگیرند.

ب) روش موازی یا روش آزمونهای همتا (parallel test):

در این روش آزمون دارای دو فرم همتاست. یعنی هر دو برای اندازه گیری خصیصه واحدی تهیه شده اند. این دو آزمون از نظر قدرت تشخیص، سطح دشواری و محتوای درونی یکسان ولی از نظر شکل ظاهری تفاوتهایی با هم دارند. بهترین روش برای ارزیابی قابلیت اعتماد در آزمون‌های روانی و پیشرفت تحصیلی است.

ضریب پایایی بر اساس همبستگی نمرات دو آزمون همتا به دست می‌آید.

ج) روش دونیمه کردن آزمون (split – half method):

برخلاف روش موازی، این آزمون فقط یک بار در یک گروه نمونه اجرا می‌شود. بعد آن را به دو نیمه  تقسیم و هر نیمه به طور جداگانه نمره گذاری می‌شود. سپس همبستگی بین نمرات این دو نیمه محاسبه می‌شود. برای محاسبه ضریب پایایی کل آزمون از فرمول اسپیرمن- براون استفاده می‌شود. این روش شکلی از همسانی درونی آزمون است و به خصوص زمانی مناسب است که آزمون بسیار طولانی است.

اگر سطح دشواری سوالها در سراسر آزمون یکسان باشد، می‌توان همبستگی نیمه اول را با نیمه دوم حساب کرد. اما اگر سطح دشواری یکسان نباشد، ضریب همبستگی بین سوالهای زوج و فرد محاسبه می‌شود.

د) روش کودر _ ریچاردسون (Kuder – Richardson):

کودر و ریچاردسون روشی را برای محاسبه ضریب همبستگی بین دو نیمه آزمون ابداع کردند که همسانی درونی محتوای آزمون را نشان می‌دهد. این روش برخلاف روش دونیمه کردن و استفاده از فرمول اسپیرمن- براون مستلزم یکسانی واریانس دو نیمه آزمون نمی‌باشد.

ه) روش آلفای کرونباخ (Cronbach Alpha):

یکی دیگر از روشهای بررسی همسانی درونی فرمول کرونباخ است. این روش نشان می‌دهد که سئوالات آزمون تا چه اندازه خصیصه واحدی را اندازه گیری می کنند. ضریب آلفا برای آزمون‌هایی مناسب است که پاسخها نگرش افراد را روی یک پیوستار از مخالفت کامل تا موافقت کامل نشان می‌دهند.

 

 اندازه ضریب پایایی

در تحقیقات علوم اجتماعی غالبا ضریب پایایی بالاتر از ۰.۷۰ قابل قبول است. البته میزان ضریب اعتبار به هدف اندازه گیری نیز بستگی دارد. اگر آزمون برای هدفهای پژوهشی به کار می‌رود یا آزمون‌هایی که ریسک بالایی ندارند، ضریب پایایی بین ۰.۷۰ تا ۰.۸۰ کافی است. در حالی که در در مطالعات بالینی یا آزمونهایی که ریسک بالایی دارند، به عنوان مثال پذیرش دانشگاه این مقدار باید بیشتر از ۰.۸۵ باشد. همچنین، به زعم برخی از نویسندگان هنگام تصمیم گیری درباره اینده افراد، این رقم باید بیش از ۰.۹۵ باشد.

 

عوامل موثر بر ضریب پایایی

ضریب پایایی یک آزمون را می‌توان به روشهای زیر افزایش داد:

۱- افزایش تعداد سئوالات: با افزایش تعداد سئوالها، احتمال اینکه آزمون معرف واقعی خصیصه مورد اندازه گیری باشد بیشتر می شود. برای مثال ضریب پایایی یک آزمون ۳۰سوالی می‌تواند بیشتر از یک آزمون ۲۰ سوالی باشد.

۲- سوال های مشابه از نظر محتوا و با سطح دشواری متوسط، قابلیت اعتماد آزمون را افزایش می‌دهد.

۳- حذف سئوالات ناهمساز: با حذف سئوالاتی که همبستگی پایینی با کل آزمون دارند، می‌توان ضریب پایایی را افزایش داد. زیرا به احتمال زیاد این سئوالات چیزی غیر از خصیصه موردنظر را می‌سنجند.

لازم به ذکر است که ضریب قابلیت اعتماد در تفسیر نتایج مهم بوده و شرط اساسی در انتخاب یک ابزار اندازه گیری است.

منبع: فائزه حجتی | آذر ۱۲, ۱۳۹۷ - www.toptahlil.com