آزمون فریدمن (Friedman Test)

آزمون فریدمن برای مقایسه میانگین رتبه‌بندی گروه‌های مختلف (بیش از دو گروه وابسته) یا اولویت بندی متغیرها براساس بیشترین تأثیر بر متغیر وابسته به کار می‌رود. بنابراین گروه‌ها باید از قبل جور شده باشند. یعنی آزمودنی‌های یکسان (همتا شده) در سه موقعیت یا بیشتر شرکت می‌کنند. همچنین تعداد آزمودنی‌ها در هر یک از گروه‌ها برابر است که البته از معایب این آزمون به حساب می‌آید. آزمون فریدمن مشخص می‏کند که آیا میانگین‌ها یا حاصل جمع‏های رتبه‏ ها به طور معنی‏ داری با یکدیگر تفاوت دارند یا خیر.

در صورتی که پیش فرض‌های لازم برای انجام آزمون‌های پارامتریک تحلیل واریانس دوطرفه یا تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های مکرر وجود نداشته باشد، از معادل ناپارامتریک آن‌ها یعنی آزمون فریدمن استفاده می‌شود. این روش، مفروضه‌ای درباره شباهت توزیع متغیر در ردیف‌های مختلف ندارد. به­علاوه، تعامل را مورد بررسی قرار نمی‌دهد، زیرا بدون اندازه‌های کمی، تعامل بی‌معنی است.

برای مثال فرض کنید یک تحلیلگر بازاریابی معتقد است که اثربخشی نسبی سه نوع تبلیغ شامل ارسال پست الکترونیک، درج در روزنامه و مجله را مقایسه کند. این تحلیلگر یک آزمایش بلوکی تصادفی انجام می‌دهد و شرکت بازاریابی برای ۱۲ مشتری از همه انواع تبلیغات در طول یک دوره یک ساله استفاده و درصد پاسخ آن‌ها را به هر یک از انواع تبلیغات در آن سال ثبت می‌کند. او برای تعیین این‌که آیا میانه اثر آزمایش برای هر یک از انواع تبلیغات متفاوت است یا نه از آزمون فریدمن استفاده می‌کند.

پیش فرض‌های آزمون فریدمن

۱- مفروضه‌های یکسانی واریانس‌ها یا نرمال نبودن توزیع داده‌ها رعایت نشده باشد.
۲- مقیاس متغیر وابسته حداقل رتبه‌ای باشد.
۳- حداقل سه گروه وابسته وجود داشته باشد.

در آزمون فریدمن، فرضیه‌های صفر و خلاف غالباً به صورت‌های زیر تنظیم می‌شوند.

تصمیم‌گیری: برای تفسیر نتایج آزمون فریدمن دو حالت وجود دارد:

• در نمونه‌های کوچک یعنی برای ۳=k و ۹ تا ۲=N و نیز ۴=k و ۴ تا ۲=N از جدول فریدمن استفاده می‌شود.
• وقتی k و N بزرگتر از مقادیر فوق باشد، آزمون فریدمن تقریباً دارای توزیعی برابر با خی‌دو با درجه آزادی ۱-df= k است. از این‌رو برای آزمون H0 می‌توان از جدول توزیع خی‌دو استفاده کرد.

در صورتی که مقدار ^۲ χ محاسبه شده از مقدار ^۲ χ بحرانی جدول بزرگتر یا مساوی باشد (یا ۰٫۰۵ > p-value)، فرض صفر رد و فرض خلاف تأیید می‌شود. بنابراین در فرضیه بدون جهت با اطمینان ۹۵ درصد می‌توان نتیجه گرفت بین گروه‌های همتا در زمینه متغیر وابسته تفاوت وجود دارد یا حاصل جمع‏ های رتبه‏ ها به طور معنی‏ داری با یکدیگر تفاوت دارند.