نمونه گیری خوشه ای
اگر در گروه بندی جامعه، واریانس بین طبقات کم ولی در داخل طبقات زیاد باشد(عکس نمونه گیری مطبق)، از روش نمونه گیری خوشه ای استفاده می شود . یعنی اگر در گروه بندی جامعه بین طبقات مختلف تفاوت زیادی وجود نداشته باشد، ولی بین افراد هر طبقه تفاوت زیادی وجود داشته باشد در این صورت از روش نمونه گیری خوشه ای بهره می گیریم در این جا هر طبقه را خوشه می نامند. بر عکس نمونه گیری تصادفی طبقه ای که در آن گروههای همگن هستند در نمونه گیری خوشه ای گروهها ناهمگن هستند و به ویژه این روش زمانی به کار می رود که فهرستی از افراد جامعه در دسترس نیست و یا توزیع جغرافیایی افراد بسیار پراکنده و گسترده است در این نمونه گیری واحد نمونه گیری فرد نیست بلکه شامل گروه یا خوشه ای از افراد است.(میزانی؛۱۳۸۸)
در این نمونه گیری خوشه ای، واحد انتخابی مثل بقیه افراد نیست، بلکه گروهی از افراد می باشد. یعنی تعدادی از افراد بر اساس خصوصیات، متغییرهای مورد مطالعه گروهی را تشکیل می دهند. البته نمونه گیری خوشه ای از نظر اجرا به دو صورت تقسیم می شوند:
۱-نمونه گیری خوشه ای یک مرحله ای که در آنها خوشه ها در مرحله اول انتخاب و از همه عناصر خوشه های انتخاب شده استفاده می شود
۲-نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای که خوشه ها در بیش از یک مرحله اجرا می شوند و در طی مرحله ها برای انتخاب عناصر هر یک از خوشه های انتخاب شده از فن نمونه گیری تصادفی استفاده می شود.
به عنوان مثال اگر قرار است که در بین افراد بالای ۱۵ سال شهروندان تهرانی نظرسنجی به عمل آید می توانیم از میان کل ۲۲ منطقه تهران مثلا ۵ منطقه را به عنوان نمونه خوشه ای انتخاب کرده و به همین ترتیب در داخل هر منطقه یک یا دو حوزه و در داخل هر حوزه یک یا دو بلوک و داخل هر بلوک، از چند خانوار نظرسنجی کنیم.
البته نمونه گیری خوشه ای دقت، ظرافت و اعتبار انواع دیگر نمونه گیری تصافی را ندارد ولی می توان تا حدودی این نقیصه را با انتخاب نمونه های بزرگتر جبران کرد.
دکتر محسن مرادی
